گفت و گو با
مهندس علی اکبر معین فر
نخستین وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران

----------------

مقدمه
تاریخ ایران در سده اخیر در جنب ههای مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با پدید های
به نام «نفت » گره خورده است. این پدیده با وجود آنکه توانست تا حدودی در کالبد اقتصاد ایران
منشاء تحولات سازنده و چشمگیری باشد، در مدت نه چندان طولانی پیشرفت و رشد اقتصادی کشور
را به ارمغان آورد. اما از ابتدا به پدید های سیاسی بدل شد؛ از همان زمان انعقاد قرارداد دارسی در
1901 میلادی، رخدادهای ی که به جنگ جهانی اول، قرارداد 1919 میلادی ایران و انگلیس موسوم
به قرارداد وثو قالدوله، کودتای سوم اسفند 1299 سیدضیاءالدین طباطبایی و رضاخان میرپنج و بعد
از آن، انتقال سلطنت از سلسله قاجاریه به پهلوی منجر شد، همچنین موضوع تمدید قرارداد دارسی
در 1312 خورشیدی ) 1933 میلادی( و حتی حوادث بعد از شهریور 1320 و جنگ جهانی دوم، مانند
مسئله واگذاری امتیاز نفت شمال به اتحاد جماهیر شوروی، موضوع لایحه الحاقی گس  گلشائیان و
بالاخره جنبش ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق، همگی نشان م یدهد که نفت با وجود
ماهیت اقتصادی، پدید های سیاسی بوده و بیش از هر عامل دیگر در تحولات سیاسی و اجتماعی
ایران نقش آفرینی کرده است. بررسی این موضوع که نفت در یک سده گذشته چه فراز و فرودی را
طی کرده و چه اندازه بر ساخت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور تأثیر داشته، بحثی گسترده است
که خوشبختانه پژوهشگران در این مورد کم نگفته و یا کم ننوشته اند.
اما چنانچه از منظر دیگری به این پدیده نگاه شود، همه کارکنان زحمتکش و مدیران ایرانی
صنعت نفت از پیدایش و تأسیس شرکت ملی نفت، با رویکردی ملی و وط ندوستانه، هر کدام
سا لهای زیادی از عمر خود را در بخش های متنوع این تشکیلات )مانند استخراج، بهر هبرداری،
پالایش، فروش و صادرات( خدمت کرده، آموزش دیده و تجاربی اندوخته اند. اما تا کنون دانش،
تجربه و به یادماند ههای آنان جایی ثبت نشده تا نسل کنونی و آیندگان بتوانند با آگاهی کامل از
تحولات درونی این صنعت قضاوت کنند و به جم عبندی واقع بینانه برسند. به ویژه اینکه بعد از پیروزی
انقلاب اسلامی با تشکیل وزارت نفت، در واقع هویت صنعت نفت در پیشرانی اقتصادی و اجتماعی
ایران شاخ صتر شد.
در این راستا مصمم شدیم تا برای شک لدهی به این مسئله مهم، تدوین تاریخ شفاهی صنعت
نفت ایران را ابتدا با تاریخ شفاهی وزرای نفت کشور آغاز کنیم تا زوایای بیشتری از دگرگونیهای این صنعت در معرض دید علاقمندان به تاریخ معاصر قرار گیرد. برای آغاز این راه به سراغ مهندس
علی اکبر معین فر نخستین وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران رفتیم.
متن پیش رو، حاصل دو جلسه ) 5 مهر 1395 و 8 خرداد 1396 ( و جمعا نزدیک به چهار ساعت
گف توگو با وی است و موضوعات متنوع و گوناگونی از انعقاد قرارداد دارسی، پیدایش نفت در ایران،
فعالی تهای شرکت سابق نفت تا ملی شدن آن، قرارداد کنسرسیوم، تشکیل وزارتخانه در سا لهای
نخستین پس از انقلاب، چالش ها و خدماتی را که شرکت های ملی نفت، پتروشیمی، گاز و... انجام
داده در بر م یگیرد. این مصاحبه پس از پیاد هسازی، تنظیم، تهیه عناوین و فهرست مطالب به عنوان
نخستین اثر از مجموعه تاریخ شفاهی صنعت نفت از نگاه وزرای نفت جمهوری اسلامی ایران اینک
خدمت علاقمندان تقدیم م یشود و با یاری خداوند، نگاه و دیدگاه دیگر وزیران نفت و مدیران ارشد
از منظر تاریخ شفاهی نیز در آینده ارائه خواهد شد.
در اینجا لازم م یدانم از زحمات مرتضی رسولی پور در انجام گف توگوها، دکتر فاطمه تر کچی
در تنظیم محتوا، حمیدرضا زاهدی در ویرایش متن و شادی حاجی مشهدی در طراحی جلد و صفحه آرایی
تشکر کنم. همچنین از حشمت الله منعم، مدیر مرکز اسناد و سیدهاشم هوشی سادات، جانشین رئیس
ستاد حفظ آثار، در هدایت محتوایی این مجموعه قدردانی میک‌نم.